"Hart van Grave", opgraving wordt uitgevoerd door ARC, Graafsche schatten.

Nieuws uit het verslag van ARC.

Graafsche schatten 25-05-2011
De resten van eeuwenlange bewoning in Grave.
In opdracht van de Gemeente Grave en Van Der Horst projectgroep zijn de archeologen van archeologisch onderzoeksbureau ARC bezig met een opgraving in het centrum van Grave. Hier zal het woon- en commercieel complex Hart van Grave gerealiseerd worden. Nu het archeologische onderzoek aan de achterkant van het gemeentehuis bij de Scheersestraat is uitgevoerd worden de eerste resultaten langzaam bekend, terwijl de voorbereidingen voor het onderzoek aan de voorkant getroffen worden.

ARC vindt zeldzame Karel V penning 30-06-2011
Tijdens een opgraving in het historische centrum van Grave troffen archeologen van ARC bv onlangs een zeer bijzonder object aan. Het bleek een penning te zijn, die zo zeldzaam is dat er zélfs nog geen exemplaar van in de nationale verzameling van het Geldmuseum in Utrecht aanwezig is. Op de penning is een portret te zien van Karel V, afgebeeld met platte pet en het profiel met de voor hem karakteristieke kinnebak. Karel V van het Heilige Roomse Rijk was afkomstig uit het Huis Habsburg en vanaf 1506 landheer van alle Nederlandse gewesten.

Op het omschrift van de penning staat IMP CES CAROLVS V HISP A C VTIVSQ SICILIATE IERVSALE REX ARCHIDVX AVST PPP AVG, wat in het Nederlands vertaald "De heerser keizer Karel V koning van Spanje van beide Siciliën en van Jeruzalem aartshertog van Oostenrijk de godvruchtige de gelukkige de vermeerderaar" betekent.

De eenzijdig bewerkte penning is van Duitse oorsprong en te dateren op 1520, toen Karel V pas twintig jaar oud was. De penning is gegoten, in een koper - tin legering. Waarschijnlijk heeft een eigentijdse houtsnede gediend als voorbeeld voor het portret.

Hart van Grave
Het archeologisch onderzoek in Grave wordt door ARC bv uitgevoerd naar aanleiding van de nieuwbouwplannen voor het project Hart van Grave. Dit prestigieuze project bevat de ontwikkeling van een woon- en winkelgebied in de kern van de Middeleeuwse stad, ter plaatse van het oude gemeentehuis. Het onderzoek wordt in juni afgerond, waarna gestart wordt met het determineren van de talloze vondsten van voornamelijk aardewerk en glas.

Een overzicht van het eerste deel van de opgraving
De nederzetting Grave is in de tweede helft van de 12 e eeuw ontstaan naar aanleiding van de bouw van het kasteel van Grave, enkele honderden meters van Hart van Grave vandaan. In het midden van de 13e eeuw heeft Grave haar stadrechten ontvangen en reeds in het jaar 1300 is er een verdedigingsmuur om de stad heen gelegd. Het plangebied van Hart van Grave, in het centrum van Grave, is dus al vele eeuwen lang bewoond. De resten van deze bewoning vinden de archeologen nu terug in verschillende cultuurlagen; eeuw na eeuw ‘op elkaar gestapelde' bewoningslagen. In één van de werkputten zijn zelfs vijf lagen onder elkaar aangetroffen, bovenaan beginnend met muurwerk uit de 18e en 19e eeuw. Daaronder vinden we nog ouder muurwerk, gevolgd door de donkere brandlaag van de grote stadbrand in 1415. Onderaan ligt de cultuurlaag met de houten resten van één van de vroegste Graafse onderkomens uit de 13e of 14e eeuw.

Graven in het toilet
Tijdens het archeologische onderzoek zijn meerdere zogeheten beerputten aangetroffen. Een beerput is een uitgegraven put waarin vroeger menselijke uitwerpselen werden opgevangen. Boven de beerput stond dan een houten bankje met een gat erin waar men op kon zitten. Eén van de beerputten die in Grave zijn aangetroffen bestond uit een ingegraven wijnton, met daarop nog een wijnton en daarboven weer metselwerk. Omdat in de beerputten naast uitwerpselen ook ander huishoudelijk afval gedeponeerd werd, bevatten ze vandaag de dag vaak een schat aan informatie voor archeologen over leef- en eetgewoonten en gebruiksartikelen.

Archeologen treffen beerputten aan
De beerputten in Grave zijn eeuwenlang in gebruik geweest, waarbij meestal alleen de bovenste lagen eruit geschept werden om over het land uit te storten. Daarom zijn er nu verschillende interessante vondsten aangetroffen waarmee we het verhaal van de Middeleeuwse bewoners van Grave kunnen proberen te reconstrueren. Een mooi voorbeeld hiervan is het speelgoedhorloge.

Schatten tussen het afval
In één van de Graafse beerputten troffen archeologen van ARC een prachtig speelgoedhorloge aan. Het speelgoed is van tin gemaakt en vrijwel intact gebleven gedurende honderden jaren.

Een andere opvallende vondst is niet zo zeer een prachtig voorwerp, maar wel een hele toepasselijke: in de beerput zijn verschillende spades aangetroffen. Hoewel de beerput meestal niet met spades leeggeschept werd maar met emmers, zou je bijna denken dat een Middeleeuwse inwoner van Grave zijn spade tegen een hard stuk afval kapot heeft gemaakt en hem erin heeft laten liggen. Maar het kan natuurlijk ook zo zijn dan de spade in de beerput terecht is gekomen tijdens het uitgraven ervan!

In een naastgelegen middeleeuwse beerput is een puntgave tinnen kaarsenstaander met ijzeren punt aangetroffen. Op de punt werd een dikke kaars gezet. Ook hierbij is het verhaal snel bedacht: waarschijnlijk heeft iemand tijdens een nachtelijk gebruik van het secreet het kostbare object in de smurrie laten vallen. In de duisternis was die persoon niet bij machte om het er weer uit te vissen. Gelukkig maar!

Drank van alle tijden
In de zeventiende eeuw werden bij baggerwerkzaamheden bij het Zuid-Hollandse Slot Teylingen grote aantallen van een bijzonder aardewerken kannetje aangetroffen. De kannetjes waren van zogeheten Siegburgs aardewerk en werden al snel vernoemd naar de bewoonster van het slot, de Hollandse gravin Jacoba van Beieren. Ook bij het archeologisch onderzoek in Grave zijn deze Jacobakannetjes in de beerputten gevonden. De kannetjes zijn smal en werden vaak gebruikt als bierpul.

Een Jacoba kannetje
Iets jonger dan de Jacoba kannetjes zijn de resten van een prachtig drinkglas. Van het glas is de bodem aangetroffen, waar duidelijk aan te zien is dat het om een druppelglas gaat. Ook dit glas werd gebruikt voor het nuttigen van lekkere dranken. Maar, naast de Middeleeuwse inwoners van Grave hielden de latere bewoners ook wel van een biertje, gezien de vooroorlogse bierflesjes die ter plekke werden gevonden!

Verschil in soort van kelders in Grave, in vergelijking met de kelders van de opgraving ARC in het "Hart van Grave".

Nu nog komt het keldergewelf
een halve meter boven straatniveau
bij sommige panden in Grave voor,
o.a in de Klinkerstraat. 

Deze fundamenten en constructie hebben voor de sloop meer
dan een halve meter boven het straat niveau gelegen. 

Zo ook bij dit pand in de Rogstraat.

Hier zien we het gewelf aanzet dat deze al halfrond naar
de andere zijde wil buigen, en ver boven het maaiveld zal uitkomen.

Voorbeeld dat de huidige kelders boven het straat niveau liggen,
deze ligt op de Markt,

de Maasstraat.

Hart van Grave, opgraving wordt uitgevoerd door ARC, vele keldertjes.

Opzienbaren fundamenten en de aanwezige keldertjes die nog
over gebleven zijn na de sloopwerkzaamheden in de jaren
60 - 70 van de vorige eeuw.

Deze bouwsporen zijn bewaard gebleven onder de
parkeerplaats van het Hofplein van het voormalige
gemeentehuis aldaar in Grave.

Ook achter het gemeentehuis genoemd de Scherenstraat
zijn veel bouwsporen teruggevonden, deze lagen
toch gemiddeld 50 cm onder het maaiveld.

De keldertjes zijn het meeste belegd met waal
formaat stenen.

Keldertjes waar de tegels nog in de vloer liggen,
grijze tegels ( estriken ).

Ook veldkeien zijn in funderingen en vloeren verwerkt,

Veel fundamenten zijn met gerecyclede Koostermoppen
opgetrokken, deze ingemetseld met kalkmortel.

Hier twee naast elkaar liggende keldertjes.

Hier hebben we een kelder met gewelf aanzet,
deze heeft met zijn gewelf boven straatniveau
gelegen, met een opstapje ging je hier het pand binnen.

Hart van Grave, opgraving wordt uitgevoerd door ARC, beerputten.

Bijna een complete fundering overzicht van een woonhuis
met beerput en keldertjes.
Er zaten zoveel beerputten in het "Hart van Grave" dat op een
gegeven moment de batterijen van het toestel leeg waren,
helaas kon ik niet alle putten vastleggen met mij fototoestel,
( meer dan 50 stuks ). Maar de meeste putten hieronder
afgebeeld spreken voor zich dat de huisvesting groot is geweest
door de eeuwen heen op zo'n klein oppervlakte.

Zo ook beerputten met dubbele ingangen, omdat er wel eens
meerdere panden op zo;n put aangesloten waren.

Putten die niet helemaal vol met zand zaten
deze waren aangezakt.
Pleetje's uit de 16 e tot in de 19 e eeuw kunnen buitentoiletten zijn,
ook binnen wc'tjes waren in de loop van alle eeuwen in trek.
alle gebouwtjes van iets meer dan een meter in vierkant, met een
houten vlonder dat op een rechthoekige kastje was getimmerd,
waar men boven op een gat ging zitten, indien eerst de deksel was 
verwijderd. Hier kon men rustig de behoefte doen, dat niet lang
duurde vanwege de stank dat naar boven kwam, de uitwerpselen 
vielen naar beneden en een gestapelde put van bouwstenen waar
het tussen bleef liggen, en af en toe afgedekt werd met huishoudelijk
afval op de beer om de stank te dempen.

Zo zijn in de 19 e eeuw nog putten gebruikt waar gres pijpen op
aangesloten waren, mogelijk om hier hemelwater in af te voeren.

Hier een put met een enkele steen gelegd.

De beerput werd periodiek geleegd met een gieremmer, een
bak in emmer vorm met daaraan een lange houten steel.
Veel van deze putten zijn tijdens de bouw ingemetseld, tussen
tussen fundamenten, onder fundamenten, op binnenplaatsen,
tussen steegjes, zelf binnenhuis, op de raarste onmogelijke plaatsen
zijn de beerputten tevoorschijn gekomen.
En vergeet niet de diepte, de een 50 cm onder het maaiveld,
de andere put kon wel tot anderhalve meter onder het maaiveld liggen.
Een mooi voorbeeld, zie hierboven, een put onder fundament. 

Een put die met dubbele steen is opgestapeld.

De meeste putten zijn met de sloop van de panden in de Scherenstraat
en in de Hoofdsestraat als op de Hoofdwagt in de jaren
60 - 70 van de vorige eeuw beschadigd geraakt, de meeste
koepels van putten zijn toen al stuk getrokken en verwijderd.

Hier een put achter een fundering.

De putten werden regelmatig geschept ( half of helemaal leeggemaakt )
om weer geruime tijd de menselijke als dierlijke uitwerpselen te deponeren
in deze onderaardse opslagruimte's genoemd de beerput.
Meestal kunnen we zien aan de koepel of deze verstoord is geweest,
een oude put bestaat kloostermoppen, de jongere putten, hier is de
koepel dichtgemetseld met IJsselsteentjes of met waalformaat.
Om de put te kunnen scheppen werd een deel van de koepel
verwijderd om hem te kunnen scheppen, later werd deze weer
dichtgemetseld, dit gebeurde meestal weer met gerecycled
bouwstenen van alle voorkomende tijden dat in de buurd
verzameld was.

Deze beerput zit nog voor de helft in in de wand.